Strengere Europese regels voor grote internetbedrijven: dit ga je daarvan merken

Instagram had een nieuwtje deze week: binnenkort kan je zelf kiezen hoe je tijdlijn eruitziet. Zoals nu, bepaald door de algoritmes of eerder chronologisch, een beetje zoals het vroeger was (eigenlijk kon dat al, maar het zou beter zichtbaar moeten worden, nvdr). Dat is een rechtstreeks gevolg van de Digital Services Act. Hetzelfde met TikTok, ook daar kan je binnenkort het algoritme ‘uitschakelen'. Die algoritmes bepalen hoe je tijdlijn eruit ziet.

De Digital Services Act is een stevige wet die geldt voor 19 grote internetbedrijven die meer dan 45 miljoen gebruikers hebben. Dan gaat het over Meta (Facebook, Instagram, WhatsApp), TikTok, maar ook platformen als Amazon of een zoekmachine als Google en ook de app stores van Google en Apple. De wet moet de digitale wereld veiliger maken.

• Een frisse start voor je tijdlijn: Op sociale media zou je als gebruiker kunnen kiezen welke soort berichten je wilt zien. Gekozen door de bedrijven zelf of door jou. Zo kondigde TikTok onlangs aan dat Europese gebruikers een andere manier kunnen krijgen om content te ontdekken op TikTok, door hen de mogelijkheid te geven om ‘personalisatie’ uit te schakelen. Als je dat doet, gaan TikTokgebruikers populaire video's zien uit het land of de buurt van waar ze wonen en van over de hele wereld, in plaats van content op basis van persoonlijke interesses. Je hebt de keuze dus als gebruiker. Die keuze was er vroeger niet.

• Spotlicht op ‘dark patterns’: Dark patterns of duistere patronen zijn trucjes die mensen verleiden om dingen te doen die ze misschien niet willen of zouden doen. De voorbeelden hieronder maken dat meteen wat duidelijker. Let op de knop 'niet nu'. Als je een app installeert en die vraagt toegang tot je contacten, dan moet je een duidelijke keuze hebben tussen 'ja' of 'neen'.  'Niet nu' is mogelijk een 'uitgestelde ja'. Daar wordt komaf mee gemaakt.

Er zijn tientallen vormen van dat soort duistere marketingpatronen. Manipulatie zou verleden tijd moeten zijn of op z’n minst toch worden.

• Sneller weg met illegale content en haatspraak: Online wordt er veel verhandeld. We kopen niet alleen vlot schoenen of kleren online, wie snel illegale zaken wil, kan die ook vlot op het internet vinden. Namaakkledij in een onlinewinkel, bijvoorbeeld. Bedrijven moeten dat beter monitoren, zegt de wet, en sneller ingrijpen. Daarnaast kunnen er nog altijd vlot advertenties gekocht worden bij socialemediabedrijven om illegale producten te verkopen of mensen op te lichten. Voor wie een klacht heeft of een melding van iets wil maken, moeten de procedures helderder zijn.

Illegale content kan ook een fake AI-video zijn waarin een wereldleider de oorlog verklaart aan een ander land, of andere nepvideo’s en -beelden. Of naaktfoto's op Snapchat. Die dingen moeten sneller van het internet.

• Meer veiligheid voor minderjarigen: Apps en websites die toegankelijk zijn voor minderjarigen moeten meer doen om die minderjarigen te ‘beschermen’. Dat wil zeggen dat ze meer moeten doen tegen bijvoorbeeld online pesten. Tegelijkertijd moeten socialemediabedrijven ook veel opener zijn over wat ze doen om video’s aan te pakken die aanzetten tot bijvoorbeeld zelfverminking of anorexia. Daarnaast mogen minderjarigen geen persoonlijke advertenties meer krijgen op basis van de data die over hen worden verzameld.

• Beperken van advertenties: We krijgen allemaal advertenties op maat, de ene advertentie al wat relevanter dan de andere. En soms achtervolgen ze ons zelf. Dat wordt ingeperkt, ook voor volwassenen. Wie nu online gaat, wordt voortdurend gevolgd en de grote bedrijven bieden die data aan adverteerders aan om ons die advertenties te sturen. De nieuwe wet verbiedt gerichte onlineadvertenties op basis van gevoelige persoonlijke gegevens, zoals geloof, seksuele voorkeur, gezondheidsinformatie en politieke voorkeur. Dat heeft natuurlijk ook gevolgen voor de komende verkiezingen, maar dan gaan er weer andere regels voor advertenties gelden. Over die regels wordt nog onderhandeld.

Er komt ook kritiek op de wet, meer bepaald als het gaat over desinformatie. Desinformatie is informatie die bewust mensen misleidt. Misinformatie is wanneer die misleiding onbewust gebeurt.

Platformen moeten die desinformatie, zoals fake news, propaganda … meer en beter aanpakken, vindt Europa. En ze moeten transparant zijn over hoe ze dat doen en waarom ze beslissen om al dan niet bepaalde berichten te verwijderen.

“Dat is iets wat mensen toch vrij snel moeten merken”, zegt Tom Vandenkendelaere van CD&V die mee aan de onderhandelingstafel zat. “Als mensen haatspraak melden of andere aanstootgevende berichten, dan zouden ze veel meer en sneller geïnformeerd moeten worden over een beslissing. Dat is veel werk voor de bedrijven, maar net daar willen ze naartoe: meer inzicht in bepaalde beslissingen. Dat heet contentmoderatie en dat zal op termijn grondiger en misschien uitgebreider moeten gebeuren.

Maar er is dus ook bezorgdheid. Want wil dat zeggen dat de Europese Commissie beslist wie wat mag zeggen? En wie geen recht van spreken heeft? Censuur dus.

Ongetwijfeld gaan we online nog veel mogen zeggen, maar de bezorgdheid is niet helemaal onterecht. Want hoe bepaal je wat desinformatie is, of haatspraak, of net een ongemakkelijke mening. Daarom voorziet de wet geen verbod op desinformatie, maar moeten de bedrijven wel uitleggen wat ze er tegen doen. En dat wordt allemaal opgevolgd door een team op Europees niveau en in de lidstaten, de zogenoemde trusted flaggers. Maar wie dat team juist vormt, is nog koffiedik kijken. En dat roept ook wel wat vragen op, onder meer of ze bestand zullen zijn tegen politieke druk.

Mensenrechtenorganisaties, die de onderhandelingen volgen, drongen al snel aan op genoeg controlemechanismen om zulke vormen van censuur niet zomaar af te kondigen en genoeg controlemechanismen in te bouwen in de wet.

Want ingrijpen in berichten is verleidelijk. Zo riep onlangs nog de Franse president Macron tijdens de rellen in Frankrijk socialemediabedrijven op om beelden van de rellen offline te halen. Die zouden volgens Macron mensen aanzetten om nog meer geweld te plegen.

Daartegenover staat dat bepaalde beelden van de rellen ook gebruikt werden om mee hun onvrede te uiten over politiegeweld in Frankrijk. Zulke kritisch stemmen indijken ruikt naar censuur. Op de vraag van Macron kwamen uiteindelijk veel kritische reacties en de bedrijven weigerden in te grijpen.

De internetbedrijven moeten elke 6 maanden rapporteren over hun interne werking. Dat gaat over inzicht in de moderatie van berichten, over de inzet van kunstmatige intelligentie, maar ook over welk personeel wordt ingezet, …

“Als bedrijven de regels niet naleven, kan de Europese Commissie een boete opleggen tot 6 procent van de wereldwijde jaaromzet van een bedrijf. Dat gaat al snel over miljoenen en zelfs miljarden euro's. Bij serieuze overtredingen kan een techbedrijf tijdelijk een verbod opgelegd krijgen om te opereren in Europa", zegt Vandenkendelaere.

“Volgend jaar in februari gelden de regels ook voor ‘kleinere’ bedrijven als bol.com of booking.com. Als er bij de kleinere spelers problemen zijn, moet dat opgevolgd worden door de Europese lidstaten zelf. Tegen dan moet elk land dus een 'digital service coördinator' hebben.”

De wet heeft jaren van onderhandelingen gekost. De grote uitdaging begint ongetwijfeld nu pas: de opvolging en de handhaving van dit alles.