Accounts, codes, paswoorden en digitale munten: wat met onze online erfenis als we sterven?

Weinig mensen laten hun digitaal nalatenschap opnemen in hun testament. "Mensen die met het einde van hun leven bezig zijn, zijn doorgaans al wat oudere mensen. En die hebben bijvoorbeeld geen Facebookaccount of zijn online minder actief. Jonge mensen zijn dan weer niet bezig met de dood”, steekt notaris Carol Bohyn van wal, “maar het is wel iets waar we best bij stilstaan en dan is onze digitale kluis Izimi een handige en gratis oplossing.”

Sinds de Koninklijke Federatie van het Belgische Notariaat de digitale kluis vorig jaar lanceerde, hebben bijna 56.000 mensen zo een kluis. Een digitaal nalatenschap is de verzameling van alle digitale bestanden en online accounts.

Digitale kluizen zijn niet nieuw, maar eentje gelanceerd door de notarisfederatie in plaats van een commercieel bedrijf kan voor veel mensen wel een extra gevoel van vertrouwen geven. En het is gratis. Niet onbelangrijk, de servers van de digitale kluizen staan bovendien in België en niet in een ander land waar andere, minder beschermende, privacywetten gelden.

In de kluis zitten je notariële akten, maar je kan er ook paswoorden van sociale media-accounts opslaan, of de link naar je portefeuille met digitale munten. In een digitale kluis kan je gewoon al je digitale ‘documenten’ een plek geven.

“Jij bepaalt wie toegang tot die kluis krijgt, die persoon moet daarvoor geen wachtwoord hebben. Dat wordt gewoon vastgelegd bij de notaris. Een testament én zo een kluis, is best wel een goede en eenvoudige oplossing. Alles ligt officieel vast”, zegt Bohyn.

Bij Facebook en Google kan je zelf instellen wat er met je account gebeurt als je sterft. Het kan vrienden en familie een hele zoektocht naar paswoorden en wat administratie met de grote technologiebedrijven besparen. 

Als je toegang wil tot het Facebookaccount van iemand die overleden is, moet je een procedure volgen en onder meer een overlijdensakte bezorgen aan Facebook. Je kan er ook voor kiezen om van de Facebookpagina van een overledene een herdenkingspagina te maken.

Maar je kan bij Facebook voor je overlijden ook zelf stappen ondernemen. Al zal er trouwens altijd wel iemand Facebook van je overlijden op de hoogte moeten brengen.

Ook bij Google kan je een formulier invullen om het overlijden van iemand te melden. Maar ook hier kan je zelf al heel veel zaken regelen. Doorgaans gebruiken we Google veel. Denk maar aan e-mail, YouTube, Google Drive, Maps en misschien wel een slimme speaker in huis. 

Wie een Google-account heeft, kan de zogenoemde ‘inactiviteitsvoorkeuren’ invullen. Je bepaalt dan na welke periode van ‘inactiviteit’ Google stappen mag ondernemen om bijvoorbeeld iemand anders toegang te geven tot je mails.

Het is natuurlijk niet omdat je profiel op sociale media verdwijnt, dat daarmee ook alle data verdwijnen. Het gaat dan over berichten, foto’s, video’s, maar ook zogenoemde metadata. Metadata zijn alle data die bijvoorbeeld registreren waar onze telefoon is, met wie we veel contact hebben, met welke telefoonantennes we verbinding maken en ga zo maar door.

“De zogenoemde GDPR-wet geeft je als gebruiker veel rechten”, zegt advocate Magali Feys. “Als je bij eender welk bedrijf opvraagt welke gegevens ze bij leven over je verzameld hebben, dan moeten ze jou daar inzicht in geven. Maar die wet geldt niet voor overleden mensen. En dat is best wel morbide. Het is niet omdat je overleden bent, dat je geen impact meer kan hebben. Dit gaat over zelfbeschikkingsrecht. En daarom moet die GDPR-wetgeving dringend worden aangepast, want anders kunnen bedrijven zich achter die bepaling verschuilen om na je dood met je gegevens te doen wat ze willen.”

Een woordvoerder van Facebook laat weten dat als je iemand aanduidt om voor je profiel te zorgen je data ook bij Facebook blijven. Je nabestaande wordt er geen eigenaar van. Als je kiest om je account te verwijderen, dan verwijdert Facebook alle posts, foto's en gesprekken, tenzij de informatie moet worden bewaard. Facebook legt al die voorwaarden uit in hun gegevensbeleid. 

Bij Google kan het tot zes maanden duren eer al je gegevens zijn verdwenen als je kiest voor een definitieve verwijdering en dat gebeurt via een heel proces met onder meer het anoniem maken van je data. Er zijn natuurlijk uitzonderingen, als Google bijvoorbeeld wettelijk wordt verplicht  data langer bij te houden. Google legt dat allemaal hier uit. 

Je kan dus best maar even de gebruiks- en privacyvoorwaarden lezen van elk bedrijf waar je een account aanmaakt of waar je een app van hebt op je smartphone. Daarin moet staan wat er met je data gebeurt na je overlijden. In het beste geval verdwijnen ze, in het slechtste geval wordt alles dus eigendom van het bedrijf. En dan kunnen je erfgenamen er helemaal niets mee als ze dat al zouden willen.

“Neem nu de slimme stofzuiger die veel mensen in huis hebben”, zegt Magali Feys. “Die gaat je woonkamer stofzuigen. Bij mij misschien één keer per week, bij jou pakweg twee keer. Dat lijkt iets technisch. Maar als je daarvoor een account moet aanmaken bij een bedrijf, dan worden al die data persoonsgegevens. En dan moet je als gebruiker opnieuw inzicht krijgen in wat daarmee gebeurt. Ook na je dood. Dat zogenoemde Internet of Things met slimme stofzuigers, - frigo’s, - thermostaten, …, zal ook alleen maar toenemen. Het is belangrijk dat bedrijven nog transparanter worden in wat ze met je data doen.”

Als je een rekening met digitale munten hebt, kan je die ook nalaten. Hier komt de Vlaamse belastingsdienst wel in beeld, want die innen de erf- en schenkbelasting. Voor digitale munten is er niets bijzonders voorzien, want het is een munt zoals elke andere munt. Als je dus digitale munten erft, gelden de tarieven van erfbelasting. Je moet de waarde van die munten zelf aangeven, de overheid weet niet wie digitale munten als bitcoins bezit.

“Er bestaat geen vermogenskadaster. En daar pleiten wij ook niet voor”, zegt Vlaamse minister van Financiën en Begroting Matthias Diependaele. “We hebben dus als overheid geen volledig zicht op de bezittingen van burgers. Enkel de onroerende bezittingen zijn bij ons bekend. Daarnaast moeten banken en verzekeringsinstellingen ook enkele zaken doorgeven bij het overlijden van een klant, zoals bankrekeningen en effectenrekeningen. Voor andere stukken geldt de aangifteplicht. Bitcoins en effecten aan toonder (bv. papieren obligaties of aandelen) vallen daaronder. Maar ook een klomp goud die ergens in de brandkast ligt thuis. Daar is geen spoor van, zolang die niet aangegeven wordt.”

Over banken gesproken, online betalen we onder meer met apps als Payconiq, maar ook met bijvoorbeeld Paypal. Als je sterft, kan alleen de uitvoerder van je testament je rekening daar afsluiten. En daar komt best wel wat administratie bij kijken.

Alle dienstverlingen en contracten bij een klassieke bank worden stopgezet als een persoon is overleden, laat koepelorganisatie Febelfin weten. Dat wil dus ook zeggen dat je bankingapp gewoon wordt afgesloten. Banken zijn wel verplicht om 7 tot 10 jaar je transactiegegevens bij te houden, onder meer op basis van antiwitwaswetgeving. 

De overheid mag dan geen zicht hebben op de klomp goud onder je bed of je bitcoins, ze verzamelt wel heel veel andere data van het moment dat we worden geboren tot het definitief gedaan is: wat we studeren, waar we wonen, onze inkomens, belastingen, de kinderen die we krijgen, de kinderbijslagen die uitbetaald worden, …, de lijst is lang.

Op federaal niveau bepaalt de Wet Rijksregister dat de gegevens in het Rijksregister worden bewaard gedurende dertig jaar, te beginnen van de dag van het overlijden. Tenzij je gegevens belangrijk zijn voor wetenschappelijk of historisch onderzoek.

Daarnaast bestaan voor uw elektronisch patiëntendossier aparte regels en die staan boven de privacywetten, want medische data moeten soms beschikbaar blijven voor medisch onderzoek.

Maar als u een gezondheidsapp op uw smartphone gebruikt, bent u overgeleverd aan de goede wil van het bedrijf erachter. “Al is ook dat een moeilijke discussie”, vult advocate Magali Feys aan. “Neem nu een app als Fibricheck die dient om hartritmestoornissen te meten en in ziekenhuizen wordt gebruikt. Als je die voor medische doeleinden gebruikt, zijn de bewaringstermijnen helemaal anders dan wanneer je die app zowat voor jezelf downloadt in de app store. Die termijnen liggen helemaal niet vast in de wet en moeten we afleiden uit een samenraapsel van wetten en dat is een probleem.”